سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، بخش نخست از سلسله مباحث معماری اسلامی که توسط حجت الاسلام فولادی در حرم مطهر حضرت معصومه(س) بیان شده را منتشر می‌کند.
هنر اسلام:
هنر اسلام و احكام نوراني آن اين است كه براي تمامي مسائل فردي و اجتماعي، طرح و الگو ارائه داده. يكي از طرح ها و الگوهاي اسلامي، در خصوص ساخت و ساز مسكن و نوع معماري آن است.
اهميت مسكن:
مسكن به معناي محلی برای استراحت و سكونت می باشد. خانه اي كه در آن آرامش (بُعد روحی) و آسايش (بُعد جسمی) وجود داشته باشد.
مسكن از مهم ترين نعمت هايي است كه انسان مي تواند از طريق آن اصلي ترين نيازهاي فردي و اجتماعي خود را برآورده سازد. خداوند متعال در قرآن کریم مي فرمايد: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ». و خدا براى شما از خانههايتان محل سكونت(و آرامش) قرار داد؛ و از پوست چهارپايان نيز براى شما خانههايى قرار داد كه روز كوچ كردن و روز اقامتتان، به آسانى مىتوانيد آنها را جا به جا كنيد. (نحل/80)
ويژگي هاي مسكن از نظر اسلام:
از نظر اسلام مسكن خوب دو ويژگي دارد:
1- معماري ظاهري و مادي: يعني آسايش انسان را تأمين كند.
2- معماري باطني و معنوي: يعني آرامش او را تأمين نماید.
آسايش با امكانات ظاهري به دست مي آيد و آرامش جز با معنويات فراهم نخواهد شد؛ بنابراين مسكن مناسب، هم بايد از امكانات رفاهي و مناسب روز، البته بدون تجملات و تشريفاتِ زائد، برخوردار بوده و هم مكان مناسبي براي عبادت و كسب معنويات باشد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مي فرمايد: «نَوِّرُوا بُيُوتَكُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ» خانههاى خود را به تلاوت قرآن روشن كنيد. (الكافي، ج2، ص: 610)
روايات متعددي وارد شده كه يكي از اتاق هاي خود را به عنوان عبادتگاه قرار دهيد، چون اهل بيت عليهم السلام نیز افراد جامعه را به اين مطلب توصيه نموده و خود هم عمل مي كردند.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و حضرت علي عليه السلام نيز يك اتاق ويژه براي عبادت داشتند.
فقها مي گویند: اگر جان دادن برای محتضر (فرد در حال مُردن) سخت است او را به مكاني كه در آنجا نماز مي خواند، ببرند تا راحت تر جان دهد. (العروة الوثقي ج1 ص 66)
بنابراين بناي خانه در صورتي با آرامش حقيقي قرين مي گردد كه جلوه اي از معنويت و پرتوي از نور حق در آن بدرخشد؛ خانۀ فرد مسلمان بايد نمادي از ياد خدا در آن جلوه گر باشد.
ويژگي هاي ظاهري مسكن:
مسكن علاوه بر آرامش حقيقي بايد آسايش انسان و خانواده او را نيز فراهم سازد؛ لذا اسلام به مسكن خوب و وسيع سفارش كرده است.
فضاي كافي براي استراحت و دور هم نشستن اعضاي خانواده، انجام فعاليت هاي فردي، مسائل بهداشتي و سرويس بهداشتي خوب و مناسب از ويژگي هاي مسكن خوب و مناسب مي باشد.
اصل مهم در ظاهر مسكن:
گرچه اسلام در خصوص تأمين خانه خوب و مناسب سفارش نموده اما اكتفاء نمودن به حداقل ها و به دور از تجملات و هوا و هوس، پرهيز از افراط و زياده روي در فراهم آوردن امكانات رفاهي، اسراف، اشرافي گري و ... سفارش اكيد نموده. بنابراين اصل مهم در خانه سازي ساده زيستي و دوري از تكلّف می باشد.
احكام مسكن:
در اهميت مسكن و ضرورت برخورداري هر فرد از يك مسكن مناسب، همين بس كه گفته شده: هر كسي كه روزي را برای تهیۀ مسکن اختصاص دهد آن روز، دوست خدا محسوب مي شود.
مسكن از مستثنيات دَين به حساب مي آيد و اگر شخصي ورشكسته شد، اسلام خانه او را استثناء كرده و به طلبكار اجازه نمی دهد، مسکنِ بدهکار را بابت بدهیِ خود بردارد. (رساله امام خميني(ره) مسأله 2309)
نهی امام از پرداخت دَین با فروش منزل!
ابن ابى عمير مردى بزّاز (پارچه فروش) بود و ده هزار درهم از شخصى طلب داشت؛ وقتی مال خود را از دست داد و فقير شد؛ مرد (بدهكار) خانۀ خود را به ده هزار درهم فروخته و پول را به خانه وى آورد تا به او بدهد.
محمّد بن ابى عمير از منزل بيرون آمد. مرد بدهکار گفت: اين مالى است كه از من طلب داشتى، آن را بگير!. ابن ابى عمير گفت: اين مال را از كجا به دست آوردى، آیا ميراثى به تو رسيده ؟. گفت: نه. پرسید: آيا كسى آن را به تو بخشيده ؟. جواب داد: نه، بلكه خانه خود را به فلان كس فروختم تا دَين خود را ادا كنم.
ابن ابى عمير مىگويد: ذريح محاربى از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه آن حضرت فرمود: «لا يخرج الرّجل من مسقط رأسه بالدّين» مرد را از زادگاهش به خاطر دينى كه دارد نبايد بيرون كنند.
اين مال را بردار كه مرا بدان نيازى نيست؛ به خدا سوگند! من هم اكنون به يك درهم نيازمندم، ولى درهمى از مال تو نخواهم گرفت.
*متن عربی روایت
كَانَ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ رَجُلًا بَزَّازاً وَ كَانَ لَهُ عَلَى رَجُلٍ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَذَهَبَ مَالُهُ وَ افْتَقَرَ فَجَاءَ الرَّجُلُ فَبَاعَ دَاراً لَهُ بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ حَمَلَهَا إِلَيْهِ فَدَقَّ عَلَيْهِ الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَيْهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ هَذَا مَالُكَ الَّذِي لَكَ عَلَيَّ فَخُذْهُ فَقَالَ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ فَمِنْ أَيْنَ لَكَ هَذَا الْمَالُ وَرِثْتَهُ قَالَ لَا قَالَ وُهِبَ لَكَ قَالَ لَا وَ لَكِنِّي بِعْتُ دَارِيَ الْفُلَانِيَّ لِأَقْضِيَ دَيْنِي فَقَالَ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنِي ذَرِيحٌ الْمُحَارِبِيُّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لَا يُخْرَجُ الرَّجُلُ مِنْ مَسْقَطِ رَأْسِهِ بِالدَّيْنِ ارْفَعْهَا فَلَا حَاجَةَ لِي فِيهَا وَ اللَّهِ إِنِّي مُحْتَاجٌ فِي وَقْتِي هَذَا إِلَى دِرْهَمٍ وَ مَا يَدْخُلُ مِلْكِي مِنْهَا دِرْهَمٌ. (علل الشرائع، ج2، ص: 529)
ابن ابی عمیر با این که به آن پول نيازمند بود، يك درهم آن را قبول نكرد؛ گرچه او بدهكار خود را ملزم به فروش خانه اش نكرده بود و از نظر شرعي نیز گرفتن پول برای او بلامانع بود.
